برکسی پوشیده نیست که امروزه اکثر پلتفرم‌های خارجی و مفید در کشور ما فیلتر شده است. از پیام‌رسان‌هایی مثل تلگرام، واتساپ و مسنجر گرفته تا شبکه‌های اجتماعی محبوب مثل اینستاگرام، تیک‌تاک و فیس‌بوک و حتی برخی سرویس‌های مفید مثل یوتیوب. روزانه میلیون‌ها کاربر ایرانی برای استفاده از این پلتفرم‌ها از فیلترشکن استفاده می‌کنند. حالا طبق مصوبه جدید شورای عالی فضای مجازی، استفاده از فیلترشکن ممنوع و جرم‌انگاری خواهد شد.
به‌جز فروش، استفاده از فیلترشکن ممنوع می‌شود
گفتنی است پیش از این یکی از بندهای طرح جنجالی صیانت، جرم‌انگاری فروش فیلترشکن بود. اما تا به امروز برای استفاده از فیلترشکن ممنوعیت قانونی وجود نداشت. طبق مصوبه «بررسی راهکارهای افزایش میزان سهم ترافیک داخلی و مقابله با پالایش‌شکن‌ها» استفاده از فیلترشکن به‌جز در مواردی با مجوز قانونی ممنوع است.
در تبصره این بند آمده که کارگروهی متشکل از ۷ نفر برای «بررسی ساماندهی وضعیت ابزارهای پالایش‌شکن» تشکیل شود.
تبلیغ اشخاص حقوقی در پلتفرم‌های خارجی ممنوع
یک بند جنجالی دیگر این مصوبه، ممنوعیت تبلیغ اشخاص حقوقی در پلتفرم‌های خارجی است. بر اساس این بند مصوبه، وزارت ارشاد باید با همکاری وزارتخانه‌ها اقتصاد و ارتباطات ظرف یک ماه طرحی را برای ترغیب تولیدکنندگان محتوا و کسب‌وکارهای فعال در پلتفرم‌های خارجی به منظور فعالیت آنها، صرفا در پلتفرم‌های داخلی آماده کند و برای تصویب در شورای معین ارائه دهد.
این طرح باید طوری طراحی شود که ظرف ۶ ماه حداقل ۵۰ درصد از تولیدکنندگان محتوای صفحات و کانال‌های پر مخاطب، بستر فعالیت‌شان را از پلتفرم‌های خارجی به پلتفرم‌های داخلی منتقل کنند.
تحریم‌شکن‌ها رایگان می‌شوند
وزارت ارتباطات در بند ۵ این مصوبه موظف شده که خدمات تحریم‌شکن را برای «مقابله با تحریم‌های ظالمانه خارجی» رایگان ارائه دهد. احتمالاً منظور ابزارهای تغییر DNS بوده که پیش از این نیز ارائه می‌شد.
دسترسی به پلتفرم‌های خارجی با پوسته‌های حکمرانی‌پذیر
سرانجام قرار شده اگر بخش خصوصی در مذاکره با پلتفرم‌های خارجی برای فعالیت رسمی و قانونی در ایران ناکام بمانند، در صورت امکان پوسته‌هایی (مثل تلگرام بدون فیلتر) با امکان اعمال محدودیت‌ها برای استفاده کاربران در دسترس قرار گیرد. با این‌حال همان‌طور که قبلاٌ گفتیم، این روش احتمالاً برخلاف تلگرام، روی واتساپ، اینستاگرام و اغلب پلتفرم‌ها جوابگو نیست.
نظر متخصصین پیرامون ممنوعیت استفاده از فیلترشکن
محمد جعفرنعناکار، حقوقدان فضای مجازی اعتقاد دارد این مصوبه حداقل در ممنوعیت فیلترشکن‌ها ضمانت اجرایی ندارد:
این مصوبه حداقل در بخش ممنوعیت پالایش‌شکن‌ها، ضمانت اجرایی ندارد و استفاده از آنها جرم نیست؛ دوستانی که در این مرکز نشسته‌اند و این سند را تهیه کرده‌اند، حقوقدان نیستند و احتمال داده‌اند با وضع ممنوعیت، همه‌چیز تمام می‌شود و مردم دیگر فیلترشکن استفاده نخواهند کرد.
مصوباتی هستند که براساس هنجارهای فرهنگی، کنش و واکنش مردم و فعل و انفعالات مردم، تبیین نمی‌شوند و از لحاظ حقوقی دچار مشکل هستند و هرچند که به قانون بدل شوند، قابلیت اجرا ندارند و به قوانین متروک و کنار گذاشته شده، بدل می‌شوند.
به عنوان مثال قانون سال ۱۳۷۳، ممنوعیت استفاده از گیرنده‌های ماهواره‌ای، همچنان پابرجا است اما قابلیت اجرا را ندارد، چراکه قابلیت هنجار شدن را ندارد و مردم آن را نمی‌پذیرند. در حوزه فیلترشکن‌ها نیز همین مسئله وجود دارد و حتی اگر همین ممنوعیت در شرایط فعلی به مجلس برود و به قانون تبدیل شود، قابلیت اجرایی ندارد.
به این ترتیب احتمالاً اغلب کاربران اینترنت در ایران طبق این مصوبه مجرم باشند! همان‌طور که در سال‌های اخیر دیده‌ایم افزایش درصد ترافیک داخلی و ترغیب کاربران به استفاده از پلتفرم‌های داخلی با زور ممکن نیست. امیدواریم در نهایت قانون‌گذاران و مسئولان به خواست اکثریت مردم در حق استفاده آزاد از اینترنت احترام بیشتری بگذارند.
به‌روزرسانی: دبیر شورای عالی فضای مجازی اعلام کرد ممنوعیت استفاده از فیلترشکن‌ها مخاطب عام نداشته و منظور از این مصوبه مردم نیست. به گفته محمدامین آقامیری، این مصوبه برای دستگاه‌های قیدشده در ابتدای مصوبه ابلاغ خواهد شد.