از مهم‌ترین رخدادهای هفته‌ی اخیر انجام مزایده باندهای فرکانس 3600 تا 3800 مگاهرتز ارتباطات برای ایجاد بستر 5G (نسل پنجم) بود. مزایده‌ای که نتیجه‌ی آن اگرچه به صراحت توسط وزارت ارتباطات اعلام نشد، بحث برانگیز شده است. در حالی همراه اول و رایتل به عنوان دو اپراتور همراه موفق شدند در پایان این مزایده باندهای 100 مگاهرتزی را از آن خود کنند که طبق گزارش‌های غیررسمی، رقم پیشنهادی رایتل برای تصاحب تکه باند اول بیش از آن بوده که اپراتورهای دیگر بتوانند بر سر آن به رقابت بپردازند. بدین ترتیب «ایرانسل» به عنوان یکی از بازیگران اصلی و تاثیرگذار صنعت ارتباطات کشور، و به عنوان اپراتوری که زیرساخت‌های 5G را آماده و در اختیار دارد، از ورود عملیاتی به صحنه ارائه سرویس 5G باز ماند.
نتیجه غافل‌گیرکننده مزایده 5G
دو تکه باند 100 مگاهرتزی در روز دوشنبه بین سه اپراتور کشور به مزایده گذاشته شد. اولین انتقادها در همین راستا به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات وارد است. چرا که مسئولین این وزارتخانه می‌توانستند با تقسیم فرکانس‌های 3600 تا 3800 مگاهرتزی به سه تکه باند، شرایط را برای توسعه نسل پنجم ارتباطات تسهیل کنند. در عوض، دولت تمرکز خود را روی فروختن طیف فرکانسی با قیمت بیشتر قرار داده و سبب شد تا یک ناترازی دیگر، در نتیجه‌ی این مزایده ایجاد شود.
گزارش‌های غیررسمی حاکی از آن هستند که شرکت رایتل که تنها 4 درصد از بازار همراه را به خود اختصاص داده، با پیشنهاد رقمی که بیش از دو برابر رقم پیشنهادی ایرانسل بود موفق به تصاحب تکه باند 100 مگاهرتزی اول 5G شد. در حالی که ایرانسل با 43 درصد سهم بازار و حدود 50 میلیون مشترک اینترنت، باندی در محدوده 3600 تا 3800 مگاهرتز برای ارائه 5G در اختیار ندارد.
گفتنی است که از سال 1399 تا کنون، ایرانسل قریب به هزار سایت 5G در سراسر کشور ایجاد کرده و از این نظر دارای زیرساخت متناسب برای آغاز ارائه سرویس نسل پنجم به مشترکین خود است.
اگرچه مهندس حمید فتاحی، قائم مقام وزیر ارتباطات و رییس سازمان تنظیم مقررات درباره این مزایده خاطرنشان کرده که اپراتورهای برنده مزایده موظف هستند به صورت تدریجی امکان دسترسی کاربران به نسل پنجم ارتباطات سیار را فراهم کنند، این نگرانی همچنان وجود دارد که رایتل با صرف هزینه‌ی تقریبا دو برابری نسبت به همراه اول برای تصاحب باند 100 مگاهرتزی، به دنبال اجاره و تجارت ثانویه فرکانس تخصیص‌یافته باشد. همانند اتفاقی که برای بخشی از فرکانس مربوط به نسل چهارم افتاد.
آرش کریم‌بیگی مدیرعامل شاتل موبایل و فعال صنعت ارتباطات کشور در گفتگویی با خبرگزاری آنا به همین موضوع اشاره کرده و می‌گوید:
بنده به عنوان یک شهروند دو نگرانی در خصوص نتیج مزایده طیف فرکانسی 3600-3800 دارم. نخست آن‌که نتایج فعلی سبب شود که هزین تمام شد ارائ سرویس نسل پنجم افزایش یابد و اپراتور به جای اینکه بخش اصلی سرمای خود را صرف توسع سرویس نسل پنجم کند، به صورت پیش‌خور به خرید طیف فرکانسی اختصاص دهد. نگرانی دیگر هم این است که قیمت بالای فرکانس مقدمه‌ای بر این باشد که اپراتور برنده به جای ارائه مستقیم سرویس، مانند اتفاقی که روی بخشی از فرکانس مربوط به نسل چهارم افتاد، روی به اجاره و تجارت ثانویه فرکانس تخصیص یافته بیاورد.
محمد کشوری، فعال حوزه ارتباطات نیز در پستی در شبکه اجتماعی ایکس می‌نویسد:
با اینکه رایتل پیشتر در مناطق و بخش‌هایی از شبکه 4G به دلیل عدم توسعه و بهره‌برداری شبکه، فرکانس‌های خود را بر اساس مقررات انتقال منافع طیف فرکانس در اختیار بقیه اپراتورها قرار داده و از آن‌ها کسب درآمد کرده است هم نکته مهمی است. آیا این مساله بناست در[باره] 5G هم تکرار شود؟
تک قطبی شدن بازار ارتباطات کشور در حوزه 5G
کریم‌بیگی در ادامه توضیح می‌دهد که بهتر بود توازنی در این زمینه ایجاد می‌شد. او چنین ادامه می‌دهد: «زمانی که شما فرکانس را در وهله اول گران بخرید، به طور طبیعی امکان سرمایه‌گذاری کمتری هم خواهید داشت یا کندتر پیش میروید.» مدیرعامل شاتل موبایل اشاره می‌کند:
الان در عمل نتیجه‌ای که شاهد آن هستیم خروج یکی از صحنه‌گردان‌ها و بازیگران اصلی صنعت ارتباطات کشور از چرخه رقابت برای توسعه فناوری نسل پنجم همراه است. موضوعی که می‌تواند در وهله اجرا به انحصار برای دیگر بازیگر اصلی همراه کشور شود که همراه با اپراتور سوم برنده طیف‌های فرکانسی شده‌اند و شک آن می‌رود که مجددا به جای توسعه و شبکه سازی و تشدید رقابت و سه بازیگره شدن واقعی بازار، موضوع تجارت ثانویه فرکانس و اجاره فرکانس تکرار و تشدید شود.
او همچنین با اشاره به این موضوع که «فرکانس دارایی ملی و انفال است و عواید آن جنبه ملی و عمومی دارد» تصریح می‌کند: «این نگرانی وجود دارد که بازار ارتباطات همراه کشور با این نتایج عملاً به سمت تک قطبی شدن مجدد و همینطور دوری بیشتر از رقابت واقعی و تجارت ثانویه فرکانس به جای توسعه و سرمایه‌گذاری و سه بازیگره برود.»
به نظر می‌رسد که نتیجه این مزایده، هرچند در کوتاه مدت درامدی برای دولت در پی داشته، در بلندمدت مانع از شکل‌گیری رقابت آزاد و سالم شده و بازار را به سمت و سوی انحصار بکشاند. در این شرایط رایتل تنها دو راه دارد: یا با تزریق سرمایه حداقل 10 برابری نسبت به درآمدهای عملیاتی سالیانه خود فناوری 5G را توسعه می‌دهد و یا روی به اجاره فرکانس تصاحب شده به اپراتورهای دیگر خواهد آورد.
در سناریوی اول، قیمت تمام شده‌ی خدمات 5G برای مشترکین بسیار بالا خواهد بود و شاید سیم‌کارت‌های 5G به کالایی لوکس تبدیل شوند. در سناریوی دوم نیز، شاهد تکرار تاریخ خواهیم بود. در نهایت، به نظر می‌رسد که نتیجه‌ی مزایده 5G و خروجی غافل‌گیرکننده‌اش، آن‌چه وزیر ارتباطات در سر دارد نخواهد بود. ستار هاشمی اواسط اردیبهشت ماه در پستی در شبکه اجتماعی ایکس «فراگیری و پیاده‌سازی 5G در کشور» را «از مهم‌ترین اولویت‌های کاری» خود در وزارت ارتباطات خوانده بود.